Aylar Nasıl Belirlendi? - Rıdvan Örsvuran

Ayların bazıları 31 bazıları 30 günden oluşuyor. Bir de Şubat var tabii ki normalde 28 artık yıllarda 29 çeken. Ayın (zaman birimi olan) Ayın (uydu olan) hareketi ile ilişkili olduğu Türkçe'de rahatça anlaşılabiliyor. Ay Dünya etrafında dönüşünü ortalama 29.5 günde tamamlıyor. Bu buçuklu sayı aylardaki gün değişimini bir nebze olsun açıklıyor. Daha fazlasını söylemek için ise biraz Wikipedia okumak gerekti.

Takvim sistemleri Ay takvimleri ve Güneş takvimleri olmak üzere iki ana kola ayrılabilir. Bir de hem Ay hem de Güneş'i hesaba katan ay gün (lunisolar) takvimleri var.

Ay takvimleri

Bizim için en yakın örnek Hicri takvim herhalde. Aylar yeni ay gözlenmesi ile başlıyor. Ramazan'ın farklı ülkelerde bir gün geç bitmesi/bir gün geç başlaması olayı da ülkelerin konumunun gözlenen Ay fazına etki etmesinden dolayı oluşuyormuş.

Roma takvimleri de ay bazlı takvimlerden biri. Yunan takvimlerini baz aldığı düşünülüyormuş. Romulus'un takvimi 10 aydan (304 gün) oluşuyor. Numa zamanında şanslı kabul edilen tek sayı olsun diye 30 çeken aylardan bir gün çıkarılmış. Böylece 6 boş gün kalmış. Kışı temsil eden 51 güne bu 6 gün eklenmiş ve 29 gün çeken Ocak, 28 gün çeken Şubat eklenmiş. Böylece takvim 12 ay, 355 güne ulaşmış. Şubat 23+5 günlük iki bölüme ayrılıyormuş (tek sayı olmuş böylece). Güneş yılına uymak için Şubat'ın bu iki bölümünün arasına Mensis Intercalaris adı verilen bir artık ay da ekleniyormuş zaman zaman. Bu da yılı 377 ya da 378 güne çıkarıyormuş.

Güneş Takvimleri

Bir yılın 365.5 gün sürdüğü bilinse de Mısır dışında bunu kullanan yokmuş. Sezar Mısır'dan dönerken yeni takvim çalışmaları başlanmış ve eski takvime 10 gün eklenerek takvim 365 güne tamamlanmış. (Ocak, Ağustos ve Aralık'a 2 gün, Nisan, Haziran, Eylül ve Ekim'e ise bir gün eklenerek). Baştan her 3 yılda bir artık gün eklenmiş. Sonra sorun çıkınca 4 yıl olarak düzeltilmiş. Miladi takvim, miladı belirleyip artık yıl kuralını da 4 e bölünen yıllarda bir gün eklenir denilerek oluşturulmuş. Jülyen takvimden bir farkı da her 400 yılda üç artık günün eklenmemesi. Bu ayar ile yıl ortalama 365.2425 gün sürüyor. Ortalama Güneş yılına göre 3300 yılda bir gün olacak şekilde hata verecekken Dünyanın dönüş eksenin zamanla değişmesinden dolayı bu hata 7700 yılda bir gün olarak kalıyor. Bunun yanı sıra miladi takvim Dünyanın kendi etrafında dönüşünün yavaşlamasından (günlerin uzamasından) dolayı astronomik mevsimlerin gerisinde kalacak. Burkowski'nin hesabı ile 4000'de takvim yaklaşık bir gün (0.1-1.1 arası) geri kalacak. 12000'de ise takvim en az 8 en çok 12 gün geri kalacak. Miladi takvimde aylar belli bir kurala uymasa da aşağıdaki formül ile aydaki gün sayısı bulunabiliyor.

\begin{equation} L(M) = \left\{ \begin{array}{ll} 30 + \{ [ M + floor(M/8)]\ (mod\ 2) \} & \mbox{, } M \ne 2 \\ 28 & \mbox{, } M = 2 \mbox{ ve } Y\ (mod\ 4) \ne 0 \\ 29 & \mbox{, } M = 2 \mbox{ ve } Y\ (mod\ 4) = 0 \end{array} \right\} \end{equation}

Miladi takvimde gün sayısı belirleme formülü (M:ay Y:yıl)

Gelelim benim bu yazıyı neden yazdığıma. Ayların Ay'ın hareketini ne kadar karşıladığını merak ederken [şurada][] 1900-2100 yılları arasında oluşan/oluşacak dolunay tarihlerini buldum. Aylara göre grafiklerini çizdirince aşağıdaki gibi çıktı. (Kırmızı çizgi ortalama)

1900-2100 arası oluşan dolunayların aylara göre dağılımı

Buradan anladım ki tamamıyla Aya uygun bir takvim kullanmıyoruz. Böylece de bu yazı ortaya çıkmış oldu. Bundan sonra dolunay verisi ile biraz oyun oynadım :). Yukarıdaki grafiğin tablosu:

Ay	Dolunay Sayısı
Ocak	207
Şubat	192
Mart	209
Nisan	205
Mayıs	210
Haziran	201
Temmuz	213
Ağustos	209
Eylül	207
Ekim	209
Kasım	203
Aralık	209

Ayların ayrı ayrı günlük dolunay sayıları:

1900-2100 arası oluşan dolunayların ay ve gün dağılımı

Günlere göre dolunay sayıları:

1900-2100 arası oluşan dolunayların günlük dağılımı

Burada 31'in az olmasının sebebi 31'in her ayda olmaması. Oluşan gün sayısına bölersek aşağıdaki gibi oluyor.

1900-2100 arası oluşan dolunayların günlük dağılımı (toplam gün sayısına bölünmüş)

Kaynaklar